Τα μυθικά υπερωκεάνια και η ιστορία τους. 

Κοινό στοιχείο όλων οι εντυπωσιακές διαστάσεις, τα μεγάλα φουγάρα και οι μηχανές τεράστιας ισχύος που όργωσαν τον Ατλαντικό ωκεανό επιζητώντας την ταχύτητα, την πολυτέλεια και την μαζική μεταφορά των επιβατών μέχρι την εμφάνιση της αεροπλοΐας που τα έθεσε στο περιθώριο, αναγκάζοντάς τα σε απόσυρση ή στην μετατροπή τους σε κρουαζιερόπλοια. Από το«Great Britain» του 1840 μέχρι και το «Queen Mary II» της νέας χιλιετίας, τα υπερωκεάνια πρωταγωνίστησαν στη θάλασσα, ενώνοντας Ευρώπη και Αμερική.

Τα περίφημα Ocean Liners, εμφανίστηκαν περίπου το 1840 και συνδέθηκαν ιστορικά με την ανάγκη της μεταφοράς των μεταναστών από την Ευρώπη στην Αμερική, για αυτό είναι γνωστά και ωςμεταναστευτικά ποντοπόρα πλοία. Πρόκειται για τα πρώτα μεγάλα επιβατικά πλοία που συνδύασαν μαζική, γρήγορη και ασφαλή μεταφορά διαπλέοντας – κυρίως – τον Ατλαντικό ωκεανό. Η περίοδος της μεγάλης ακμής αυτών των πλοίων – από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου – συνοδεύτηκε από τεράστιες κατασκευές με μεγάλες μηχανικές δυνατότητες σε έναν πρωτοφανούς κλίμακας ανταγωνισμό για περισσότερες θέσεις, ταχύτερες επιδόσεις και πρωτόγνωρη πολυτέλεια.

Το «blue ribbon», η γαλάζια σημαία που δινόταν στο πιο γρήγορο υπερωκεάνιο της γραμμής, ήταν ο μεγάλος στόχος κάθε ναυπηγικής εταιρείας που κατασκεύαζε ένα καινούργιο πλοίο, αφού η ταχύτητα ήταν η βασικότερη απαίτηση των επιβατών, κυρίως αυτών της 2ης και της 3ης θέσης που στο μυαλό τους είχαν περισσότερο το να φτάσουν μια ώρα αρχύτερα στη «γη των ευκαιριών», παρά την πολυτελή τους διαβίωση στη διάρκεια του ταξιδιού. Έτσι λοιπόν μέσα σε έναν αιώνα, από τις 25 ημέρες που διαρκούσε ο διάπλους του Ατλαντικού με τροχήλατο ιστιοφόρο το 1833, έφτασε τις 3 ημέρες και 22 ώρες το 1937!

Πρωταθλητής σε αυτή την προσπάθεια συνεχούς ελάττωσης της διάρκειας του υπερατλαντικού ταξιδιού υπήρξε το υπερωκεάνιο «Mauretania» που κράτησε την γαλάζια σημαία επί 23 ολόκληρα χρόνια (1910-1933). Εκτός από τις μεγάλες εταιρείες της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας, πολλές ακόμα χώρες εκμεταλλεύθηκαν τις υπερπόντιες γραμμές για ολόκληρες δεκαετίες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, κυρίως με την γραμμή του Βόρειου Ατλαντικού (1907-1977) και την γραμμή της Αυστραλίας (1947-1977).

Η ακμή των υπερωκεάνιων άρχισε να τερματίζεται την δεκαετία του ’50, όταν η αεροπλοΐα ξεκίνησε τα πρώτα της συντονισμένα βήματα. Είναι ενδεικτικό ότι το 1955 τα άνω των 30.000 τόνων εκτοπίσματοςυπερωκεάνια ήταν μόλις 9. Οι αεροπορικές συγκοινωνίες έθεσαν τις υπερατλαντικές θαλάσσιες γραμμές στο περιθώριο, αφήνοντάς τους ως μοναδική διέξοδο τις κρουαζιέρες, έναν τουριστικό κλάδο που επιβίωσε μέχρι τις μέρες μας

1. GREAT BRITAIN

• Χώρα προέλευσης: Μεγάλη Βρετανία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 1843

• Κατασκευαστής: William Patterson, Bristol, Αγγλία.

• Μήκος: 88 μέτρα

• Πλάτος: 15.2 μέτρα

• Τονάζ: 3.270 τόνοι

• Μηχανές: Κινητήρας «compound», 1 έλικας

• Ταχύτητα: 9 κόμβοι

• Επιβάτες: 350 & 300 πλήρωμα

Το «Great Britain» σημάδεψε μια ολόκληρη εποχή. Όταν ναυπηγήθηκε, ήταν το μεγαλύτερο πλοίο κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από σίδερο, το πρώτο που δημιουργήθηκε για υπερατλαντικά ταξίδια και το πρώτο που διέσχισε τον Ατλαντικό με έλικα και κινητήρια δύναμη τον ατμό. Το παρθενικό του ταξίδι ξεκίνησε στις 26 Ιουλίου 1845 από το Λίβερπουλ και ολοκληρώθηκε 14 μέρες και 21 ώρες αργότερα στο λιμάνι της Νέας Υόρκης. Το 1877, μετά από 32 ολόκληρα χρόνια δρομολογίων, του αφαιρέθηκαν οι μηχανές και μετατράπηκε σε εμπορικό ιστιοφόρο. Το 1970 αποσύρθηκε στα νησιά Φόκλαντ και έκτοτε λειτουργεί ως ναυτικό μουσείο. Θεωρείται ως το πρώτο υπερωκεάνιο της ιστορίας.

2. GREAT EASTERN 1858

• Χώρα προέλευσης: Μεγάλη Βρετανία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 1858

• Κατασκευαστής: J. Scott Russell & Co., Millwall, Αγγλία

• Μήκος: 210 μέτρα

• Πλάτος: 25.3 μέτρα

• Τονάζ: 18.915 τόνοι

• Μηχανές: 5 ατμομηχανές συνολικής ισχύος 8000 ίππων

• Ταχύτητα: 13.5 κόμβοι (24.5 km/h)

• Επιβάτες: 4000

Το΅«Great Eastern», το πλοίο που ενέπνευσε τον Ανδρέα Εμπειρίκο να γράψει τον «Μεγάλο Ανατολικό», ήταν χαρακτηριστικό δείγμα της εποχής (μέσα 18ου αιώνα μέχρι αρχές 19ου) που συνδύασε τα πανιά και τις μηχανές. Όταν ναυπηγήθηκε το 1858 στο Millwall του Λονδίνου, ήταν σχεδόν πέντε φορές μεγαλύτερο από οποιοδήποτε άλλο πλοίο στον κόσμο και μπορούσε να μεταφέρει 4000 επιβάτες κάνοντας τον περίπλου της Γης χωρίς να χρειαστεί ανεφοδιασμό! Τα 210 μέτρα του μήκους του αποτέλεσαν παγκόσμιο ρεκόρ για 41 ολόκληρα χρόνια. Πολύ μπροστά από την εποχή του, το Great Eastern αποδείχτηκε μια εμπορική αποτυχία. Διέθετε ελάχιστη ισχύ και παρά το μέγεθός του, είχε προβλήματα ισορροπίας. Μπορούσε να δέσει σε ελάχιστα λιμάνια και το μανουβράρισμά του ήταν πολύ δύσκολο. Πρόλαβε να κάνει δέκα δρομολόγια στην υπερατλαντική γραμμή πριν αποσυρθεί οριστικά. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε για την τοποθέτηση υποβρύχιων καλωδίων στον Ατλαντικό και τον Ινδικό ωκεανό, περνώντας το πρώτο υπερατλαντικό τηλεγραφικό καλώδιο το 1866. Το 1886 κατέληξε στο λιμάνι του Λίβερπουλ, όπου λειτούργησε ως πλωτό κέντρο διασκέδασης μέχρι το 1889, όταν και πουλήθηκε για παλιοσίδερα.

3. DEUTSCHLAND

• Χώρα προέλευσης: Γερμανία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 1900

• Κατασκευαστής: AG Vulcan, Stettin, Πολωνία

• Μήκος: 208.5 μέτρα

• Πλάτος: 20.4 μέτρα

• Τονάζ: 16.502 τόνοι

• Μηχανές: Κινητήρες τετραπλής ανάπτυξης, 2 έλικες, 37.800 ίπποι

• Ταχύτητα: 22 κόμβοι (40.75 km/h)

• Επιβάτες: 450 (1η θέση), 300 (2η θέση), 350 (3η θέση)

Το μεγαλύτερο και κομψότερο υπερωκεάνιο της αυγής του 20ου αιώνα ναυπηγήθηκε με βασικότερο στόχο να γίνει το γρηγορότερο επιβατικό υπερατλαντικό πλοίο, κερδίζοντας το «blue ribbon», το παγκόσμιο ναυτικό βραβείο δηλαδή για τον ταχύτερο διάπλου του Ατλαντικού (κάτι πολύ σημαντικό για την εποχή, αφού το βραβείο συνοδευόταν συνήθως με κατακόρυφη αύξηση των επιβατών, που έψαχναν πάντοτε το μικρότερο σε διάρκεια ταξίδι από την Ευρώπη στις ΗΠΑ και αντίστροφα). Το «Deutschland» κατάφερε να σπάσει το ρεκόρ με ταχύτητα 41.5 km/h και το κράτησε για 6 ολόκληρα χρόνια. Το 1910 μετατράπηκε σε κρουαζιερόπλοιο αλλάζοντας το όνομά του σε «Victoria Louise» και μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκε ως εμπορικό μέχρι το 1925, όταν και πουλήθηκε για παλιοσίδερα.

4. LUSITANIA

• Χώρα προέλευσης: Μεγάλη Βρετανία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 1907

• Κατασκευαστής: John Brown & Co. Ltd, Glasgow, Σκωτία

• Μήκος: 232 μέτρα

• Πλάτος: 26.8 μέτρα

• Τονάζ: 31.550 τόνοι

• Μηχανές: Τουρμπίνες άμεσης μετάδοσης, 4 έλικες, 68.000 ίπποι

• Ταχύτητα: 24 κόμβοι (44.4 km/h)

• Επιβάτες: 563 (1η θέση), 464 (2η θέση), 1138 (3η θέση)

Το υπερωκεάνιο που έσπασε το ρεκόρ του «Deutschland» παίρνοντας το «blue ribbon», ήταν η «Lusitania», το μεγαλύτερο και πολυτελέστερο πλοίο της εποχής, το πρώτο που ξεπέρασε τους 25 κόμβους σε υπερατλαντικό ταξίδι. Στις 7 Μαΐου του 1915 βυθίστηκε – χωρίς προειδοποίηση – από τορπίλη γερμανικού υποβρυχίου U-20 στα νότια της Ιρλανδίας, με συνολικές απώλειες 1198 θύματα. Οι 228 Αμερικανοί νεκροί πολίτες ήταν η αιτία που οι ΗΠΑ μπήκαν στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων. Μυστήριο πάντως παραμένει μέχρι σήμερα το γιατί ο πλοίαρχος δεν έκανε το κλασικό ζιγκ ζαγκ τη στιγμή μάλιστα που το πλοίο κινείτο με πλήρη ισχύ.

5. TITANIC

• Χώρα προέλευσης: Μεγάλη Βρετανία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 1911

• Κατασκευαστής: Harland & Wolff, Belfast, Ιρλανδία.

• Μήκος: 259.8 μέτρα

• Πλάτος: 28.2 μέτρα

• Τονάζ: 46.328 τόνοι

• Μηχανές: Κινητήρες τριπλής ανάπτυξης, 3 έλικες, 50.000 ίπποι

• Ταχύτητα: 21 κόμβοι (38.9 km/h)

• Επιβάτες: 1034 (1η θέση), 510 (2η θέση), 1022 (3η θέση)

Το υπερωκεάνιο «θρύλος» ξεκίνησε το παρθενικό του ταξίδι στις 10 Απριλίου του 1912. Δυο μέρες αργότερα, παρά την προειδοποίηση για τον κίνδυνο παγόβουνων και ενώ το πλοίο βρισκόταν 1100 χιλιόμετρα ανατολικά της Νέας Γης, ο πλοίαρχος Edward Smith συνεχίζοντας την πορεία του χωρίς να μειώσει ταχύτητα, έστειλε τον «Τιτανικό» στην αιωνιότητα και 1503 από τους 2223 συνολικά επιβάτες στον θάνατο. Ήταν 23:40 όταν έγινε η μοιραία σύγκρουση και το σκοτάδι μαζί με την έλλειψη ικανού αριθμού από σωστικές λέμβους, αύξησε κατακόρυφα τον πανικό και μετέτρεψε το τεράστιο και υπερπολυτελές δημιούργημα σε ένα από τα μεγαλύτερα ναυάγια της ναυτικής ιστορίας. Χρειάστηκαν λιγότερες από δυόμιση ώρες για να βυθιστεί το καμάρι της «White Star Line», που όταν ναυπηγήθηκε, έσπασε κάθε προηγούμενο ρεκόρ μεγέθους και πολυτέλειας.

6. AQUITANIA

• Χώρα προέλευσης: Μεγάλη Βρετανία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 1913

• Κατασκευαστής: John Brown & Co. Ltd, Glasgow, Σκωτία

• Μήκος: 274.5 μέτρα

• Πλάτος: 29.6 μέτρα

• Τονάζ: 45.547 τόνοι

• Μηχανές: Τουρμπίνες με γρανάζια, 4 έλικες

• Ταχύτητα: 23 κόμβοι (42.6 km/h)

• Επιβάτες: 618 (1η θέση), 614 (2η θέση), 1998 (3η θέση)

Υπήρξε το πιο όμορφο υπερωκεάνιο από όσα έπλευσαν στη γραμμή του Βόρειου Ατλαντικού και σίγουρα το πιο κομψό από όσα είχαν 4 φουγάρα. Η σιλουέτα του ήταν η πιο δημοφιλής στα χρόνια πριν τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι γραμμές του, η καταπληκτική του κατασκευή και τα κεκλιμένα φουγάρα του είχαν τις τέλειες αναλογίες παρουσιάζοντας ένα μοναδικό θέαμα στα λιμάνια της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Ναυπηγήθηκε μαζί με τα «Lusitania» και «Mauretania» και χρησιμοποιήθηκε στη διάρκεια των δυο Παγκοσμίων Πολέμων για τη μεταφορά στρατευμάτων. Κατά καιρούς έκανε και κρουαζιέρες στη Μεσόγειο Θάλασσα. Το 1950, λόγω του ότι δεν ανανεώθηκε το πιστοποιητικό λειτουργίας του, πουλήθηκε για παλιοσίδερα, βάζοντας έτσι τέλος σε μια ολόκληρη εποχή υπερατλαντικών πλοίων.

7. BRITANNIC

• Χώρα προέλευσης: Μεγάλη Βρετανία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 1914

• Κατασκευαστής: Harland & Wolff, Belfast, Ιρλανδία

• Μήκος: 275.2 μέτρα

• Πλάτος: 28.7 μέτρα

• Τονάζ: 48.158 τόνοι

• Μηχανές: 2 κινητήρες vaiven σε τριπλή ανάπτυξη, 3 έλικες

• Ταχύτητα: 21 κόμβοι (38.9 km/h)

• Επιβάτες: 3.109 ασθενείς και 489 ιατρικό προσωπικό

Το «Britannic» ήταν το τρίτο και μεγαλύτερο από τα υπερωκεάνια της White Star Line (τα άλλα δύο ήταν το «Olympic» και το «Titanic»), ήταν όμως το μοναδικό από αυτά που δεν έκανε ποτέ του υπερατλαντικό ταξίδι. Καθελκύστηκε μόλις ξεκίνησε ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος και αμέσως μετατράπηκε σε πλωτό νοσοκομείο μετά από διαταγή του βρετανικού Ναυαρχείου. Ξεκίνησε την αποστολή του το 1915 στη Μεσόγειο Θάλασσα. Στις 21 Νοεμβρίου 1916 – και αφού είχε ήδη ολοκληρώσει 5 επιτυχημένα ταξίδια μεταφέροντας 15.000 τραυματίες Βρετανούς στρατιώτες από την Ανατολική Μεσόγειο στη Βρετανία – χτύπησε σε νάρκη ανοιχτά της Κέας στο Αιγαίο Πέλαγος και μέσα σε μια ώρα βυθίστηκε, χάνοντας τη ζωή τους 21 μέλη του πληρώματος. Το «Britannic» ήταν η βελτιωμένη έκδοση του «Τιτανικού» και ένα από τα δυο υπερωκεάνια της White Star Line που χάθηκαν στη διάρκεια του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου.

8. NORMANDIE

• Χώρα προέλευσης: Γαλλία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 1935

• Κατασκευαστής: Chantiers de l’Atlantique, St-Nazaire, Γαλλία

• Μήκος: 313.6 μέτρα

• Πλάτος: 35.7 μέτρα

• Τονάζ: 79.280 τόνοι

• Μηχανές: κινητήρες με τουρμπίνα και ηλεκτρισμό, 4 έλικες, 165.000 ίπποι

• Ταχύτητα: 29 κόμβοι (53.7 km/h)

• Επιβάτες: 848 (1η θέση), 670 (2η θέση), 454 (3η θέση)

Η «Normandie» υπήρξε το μεγαλύτερο από τα υπερωκεάνια της δεύτερης γενιάς και παράλληλα το πιο ισχυρό και γρήγορο, κερδίζοντας το «blue ribbon» στο παρθενικό του ταξίδι και στις δυο διαδρομές. Ένα χρόνο αργότερα το έχασε από το «Queen Mary», το επανέκτησε το 1937 και το έχασε ξανά το 1938, αυτή τη φορά οριστικά. Τον Δεκέμβριο του 1941 αγοράστηκε από το Ναυτικό των ΗΠΑ και ονομάστηκε «Lafayette», όμως τον Φεβρουάριο του 1943, μερικές μόνο μέρες πριν σαλπάρει, καταστράφηκε από μια μεγάλη πυρκαγιά που ξεκίνησε στην αποθήκη ιματισμού από την απροσεξία ενός στρατιώτη. Λόγω της τεράστιας ποσότητας νερού που χρησιμοποιήθηκε κατά την κατάσβεση, το πλοίο έμεινε ακινητοποιημένο στο λιμάνι της Νέας Υόρκης μέχρι την πώλησή του για παλιοσίδερα αντί μόλις 160.000 δολαρίων.

9. FRANCE

• Χώρα προέλευσης: Γαλλία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 1961

• Κατασκευαστής: Chantiers de l’Atlantique, St-Nazaire, Γαλλία

• Μήκος: 315.5 μέτρα

• Πλάτος: 33.5 μέτρα

• Τονάζ: 66.344 τόνοι

• Μηχανές: 4 τουρμπίνες διπλής μείωσης, 4 έλικες

• Ταχύτητα: 30 κόμβοι (55.5 km/h)

• Επιβάτες: 2.181

Πρόκειται για το τρίτο «France» που ναυπηγήθηκε και υπήρξε το μεγαλύτερο σε μήκος υπερωκεάνιο μέχρι τότε φτάνοντας τα 315 μέτρα! Επίσης ήταν το τελευταίο πραγματικό γρήγορο υπερωκεάνιο, αφού το «Queen Elisabeth II» που κατασκευάστηκε λίγο αργότερα, ξεκίνησε την εποχή των κρουαζιερόπλοιων (παρόλο που και το «France» χρησιμοποιήθηκε μετά για κρουαζιέρες). Το 1972 πραγματοποίησε τον πρώτο του γύρο της Γης περιπλέοντας το Ακρωτήριο Horn στο νότιο άκρο της Αργεντινής, επειδή ήταν λίγο πλατύτερο από τα όρια της Διώρυγας του Παναμά. Το 1974 η Γαλλική κυβέρνηση σταμάτησε τη χρηματοδότηση της συντήρησής του, όμως το 1979 αγοράστηκε από την νορβηγική Caribbean Line, η οποία το μετέτρεψε σε κρουαζιερόπλοιο και το μετονόμασε σε «Norway». Η όλη επιχείρηση κόστισε 80 εκατομμύρια δολάρια.

10. QUEEN ELISABETH II

• Χώρα προέλευσης: Μεγάλη Βρετανία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 1967

• Κατασκευαστής: John Brown & Co. Ltd, Glasgow, Σκωτία

• Μήκος: 293.5 μέτρα

• Πλάτος: 32.1 μέτρα

• Τονάζ: 65.836 τόνοι

• Μηχανές: Κινητήρες diesel και ηλεκτρισμού, 118.000 ίπποι

• Ταχύτητα: 29 κόμβοι (53.7 km/h)

• Επιβάτες: 564 (1η θέση), 1441 (2η θέση), 1820 (3η θέση)

Το «Queen Elisabeth II» (ή QE II όπως έγινε πλατύτερα γνωστό) υπήρξε το τελευταίο επιβατικό υπερωκεάνιο που ναυπηγήθηκε για την Cunard Line και θεωρήθηκε αναχρονιστικό πριν καν πραγματοποιήσει το παρθενικό του ταξίδι, αφού το 1967 η αεροπορία είχε πλέον επικρατήσει στα υπερατλαντικά ταξίδια. Το «QE II» χαρακτηρίστηκε από τα πολλά προβλήματα που παρουσίασε στη διάρκεια των ταξιδιών του. Το 1974 εξόκειλε στα νερά της Βερμούδας λόγω βλάβης στη μηχανή, το 1975 έπεσε πάνω σε έναν κοραλλιογενή ύφαλο στις Μπαχάμες και το 1976 σχεδόν αχρηστεύτηκε μετά από μεγάλη πυρκαγιά στο μηχανοστάσιο. Το 1982 χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά στρατευμάτων στον πόλεμο των Φόκλαντ και από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 έκανε τακτικές κρουαζιέρες από το Σαουθάμπτον στη Νέα Υόρκη.

11. QUEEN MARY II

• Χώρα προέλευσης: Μεγάλη Βρετανία

• Χρονολογία ναυπήγησης: 2003

• Κατασκευαστής: Chantiers de l’Atlantique, St-Nazaire, Γαλλία

• Μήκος: 345 μέτρα

• Πλάτος: 45 μέτρα

• Τονάζ: 148.528 τόνοι

• Μηχανές: 4 κινητήρες ηλεκτρικής προώθησης, 157.000 ίπποι

• Ταχύτητα: 29.6 κόμβοι (54.9 km/h)

• Επιβάτες: 3056 & 1253 πλήρωμα

Το «Queen Mary II» είναι το πρώτο μεγάλο υπερωκεάνιο που ναυπηγήθηκε μετά το «Queen Elisabeth II». Όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή του το 2003, ήταν το πιο μεγάλο, πιο μακρύ, πιο πλατύ και πιο ψηλό επιβατικό πλοίο στη ναυτική ιστορία. Μέχρι σήμερα έχει χάσει αυτά τα ρεκόρ πρώτα από το «Freedom of the Seas» το 2006 και στη συνέχεια από το «Oasis of the Seas» το 2009. Παρόλα αυτά, το «Queen Mary II» παραμένει το μεγαλύτερο υπερωκεάνιο (τα άλλα δυο θεωρούνται κρουαζιερόπλοια) αν και συχνά χρησιμοποιείται και αυτό για κρουαζιέρες. Πραγματοποίησε το παρθενικό του ταξίδι τον Ιανουάριο του 2004 και διαθέτει 17 καταστρώματα, 13 από τα οποία προορίζονται για τους επιβάτες. Μέσα σε αυτό το μοναδικό υπερωκεάνιο τρίτης γενιάς μπορείτε να βρείτε 15 εστιατόρια και μπαρ, 5 πισίνες, καζίνο, αίθουσα χορού, θέατρο και το πρώτο πλωτό πλανητάριο.